Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ - ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Εκατό χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τον εμπρησμό της Σμύρνης που σχεδιάσθηκε και υλοποιήθηκε από τους Τούρκους στην αρμενική συνοικία της πόλης. Ο εμπρησμός ήταν η κορύφωση της τραγωδίας που περιλάμβανε θηριωδίες σφαγές και βιασμούς των χριστιανικών πληθυσμών, ιδίως των Ελλήνων.
Αυτόπτης μάρτυρας του δράματος ο Αμερικανός πρεσβευτής George Horton περιγράφει τις πράξεις της τραγωδίας αρχίζοντας από την εθνοκάθαρση που δρομολόγησαν οι Νεότουρκοι με το σύνθημα «η Τουρκία στους Τούρκους» θέλοντας να απαλλαγούν από τους χριστιανικούς πληθυσμούς (Έλληνες και Αρμένιοι), που δέσποζαν στην πνευματική, οικονομική και εμπορική ζωή.
Ο Horton σε μια ολιγοσέλιδη, απόρρητη έκθεσή του προς το State Department αναφέρει την τραγική κατάσταση των Ελλήνων, την απαράδεκτη στάση των συμμάχων που έχοντας εξασφαλίσει επωφελείς συμφωνίες ενίσχυαν τον Κεμάλ και αδιαφορούσαν προκλητικά και απάνθρωπα για το εκτυλισσόμενο δράμα.
Ιδιαίτερη σημασία έχει η ανάδειξη της ευθύνης των Ελλήνων πολιτικών που δεν ζήτησαν πρόσθετες εξηγήσεις, καθώς και η σύγκριση Ελλήνων και Τούρκων.
Στις θεμελιώδεις αρχές στο τέλος της επιστολής του ο Horton επισημαίνει ότι: 1) καμιά τουρκική σφαγή δεν υλοποιείται χωρίς ανωτέρα εντολή. 2) H εξολόθρευση του χριστιανικού στοιχείου αποτελεί πολιτική του τουρκικού εθνικισμού. 3) Ο κεμαλισμός ισχυροποιεί από τους συμμάχους που προωθούσαν τα οικονομικά τους συμφέροντα σε βάρος του ανθρωπισμού και των αρχών του Διεθνούς Δικαίου. 4) Αν ο Κεμάλ καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, τον ακριτικό προμαχώνα της Ευρώπης, θα στραφεί αργά ή γρήγορα κατά των γειτονικών κρατών.
Η απόρρητη έκθεση στάλθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1922 και αποτελεί μια αξιόπιστη σύνοψη των αιτίων της καταστροφής του ελληνισμού στη Μικρά Ασία.
Η επιστολή ανασύρθηκε από τα αρχεία του State Department και μεταφράσθηκε πρόχειρα από τον υπογραφόμενο.
Στο διάστημα αυτό, το εκλεκτό μέλος μας στην Κύπρο, ο καθηγητής Ιω. Γιάγκου, μου είχε στείλει την επιστολή εκδεδομένη στην Κυπριακή Βασική Βιβλιοθήκη 1 Λευκωσία 1984.
Η έκθεση Horton περιλαμβάνεται στο πρόσφατο βιβλίο του Κ.Γ. Χατζηδημητρίου, «Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από τις αμερικανικές πηγές», Αθήνα 2022.
Βασικό, για τη γενοκτονία των Ποντίων παραμένει το βιβλίο του G. Horton, «Η μάστιγα της Ασίας», Αθήνα 1980, ενώ για το ολοκαύτωμα των Αρμενίων βασικό είναι το έργο του Η. Morgenthau, «Το μυστικό του Βοσπόρου», Αθήνα 1966.
Η έκθεση Horton αποτελεί σημαντικό διπλωματικό και ιστορικό ντοκουμέντο και γι’ αυτό αποστέλλεται στα Μέλη μας για το προσωπικό τους αρχείο.

Β. Λ. Κωνσταντινόπουλος